ÇEVRESEL UYARILARA TEPKİ VERME

ÇEVRESEL UYARILARA TEPKİ VERME

Tüm canlılar iç ve dış ortamdan gelen uyartılara karşı tepki gösterirler.Hatırlarsanız hareket tüm canlılarda ortak demiştik.İşte canlılar çevresel uyaranlara aktif yada pasif hareketleri sayesinde tepki verirler.
ÖR/Bitkilerin tropizma(yönelim) ve ırganım(nasti) hareketleri çevresel uyaranlara göstermiş olduğu tepkidir.
İnsanda ve bazı hayvanlarda uyaranlara tepki sinir ve endokrin sistem ile duyu organlarının birlikte çalışması ile gerçekleşir.

Bir hücrelilerde de uyaranlara karşı gösterdikleri taksis(göç) hareketleri tepki hareketleridir.








<Üreme                                                                                 Hücresel Organizasyon>

ÜREME

ÜREME

Her canlı neslini devam ettirmek için kendisine benzer bireyler meydana getirir.Buna üreme denir.İkiye ayrılır.

1.Eşeysiz Üreme:Temelini mitoz bölünme oluşturur.Kalıtsal yönden hem birbirinin hemde ana canlının aynısı bireyler oluşur.Kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz,tek ata canlı vardır.Bir hücrelilerde,bazı mantar(bira mayası mantarı),bitki ve omurgasız hayvanlarda görülür.




2)Eşeyli Üreme:Temelini mayoz bölünme oluşturur.Erkek ve dişi üreme hücreleri mayozla oluşur.Kalıtsal çeşitlilik sağlanır.Ana canlıdan ve birbirinden farklı yavru bireyler oluşur.Hayat adaptasyonları eşeysiz üremeye göre yüksektir.Evrime yardımcıdır.

Üreme canlının yaşamını sürdürmesi için zorunlu olmasada her canlı neslini sürdürmek için üreme yapar.







<Boşaltım                                                                            Çevresel Uyarılara Tepki>

BOŞALTIM

BOŞALTIM

Boşaltım nedir?

Boşaltım;canlılarda metabolizma(anabolizma,katabolizma) sonucu oluşan artık ürünlerin hücreden yada vücuttan uzaklaştırılmasına denir.

Metabolizma sonucu oluşan artık ürünler CO2,H2O,NH3,üre ve ürik asit gibi maddelerdir.Bu maddeler tek yada çok hücrelilerde farklı yollarla atılsada mutlaka uzaklaştırılması gereken maddelerdir.

Örnek;
Bitki ve hayvanlarda terleme ile fazla su,
Bitkilerde yaprak dökümü ile artık ürünler yani kristalleşmiş mineraller,
İnsanda idrarla su,suda çözünmüş mineraller,üre ve NH3 gibi zehirli atıklar v.s.
Bir hücrelilerde(amip,öglena,paramesyum) kontraktil koful ile fazla su,
Yine bir hücrelilerde CO2,NH3 gibi atıklar vücut yüzeyinden difüzyonla,
       vücuttan yada hücreden uzaklaştırılır.

Arkadaşlar her canlıda boşaltım sistemi yoktur ancak yukarıda verdiğim örnekler ile tüm canlılarda boşaltım olayı gerçekleştirilmiş olur.

Arkadaşlar bir olaya daha açıklık getirip konuyu tamamlayalım.Omurgalı hayvanlardaki katı atıklar boşaltım artığı değil sindirim artığıdır yani bu artıklar bağırsaklardan dışarı atılırken diğer metabolik atıklar böbreklerle idrar şeklinde atılır.

    <Hareket                                                                                                   Üreme>

HAREKET

HAREKET

Bütün canlılar hareket edermi?

Evet.Bütün canlılar hareket eder.Ancak canlıların hareketleri farklı olabilir.Bu hareket çeşitleri;

a)Pasif Hareket(Durum değiştirme):Bir yere bağımlı olarak yaşayan(bitkiler) canlılarda görülür.Bu hareketler yönelme(tropizma) yada ırganım(nasti) hareketleri şeklindedir.Tropizma hareketlerine ışığa yönelim(ayçiçeği),yerçekimine yönelim(kök),suya yada besine yönelim örnek verilebilir.

b)Aktif Hareket(Yer değiştirme):Bir yerden başka bir yere yer değiştiren canlılarda görülür.Örnek; bir hücrelilerden paramesyum silleri ile,öglena kamçısı ile,amip yalancı ayakları ile bir yerden başka yere Taksis(göç) hareketi yaparlar.Çok hücreliler ise çeşitli uzuvları ile (kol,bacak,yüzgeç,kanat gibi) aktif hareket ederler.

Demekki her canlı pasif yada aktif hareket edebiliyormuş.Yine pasif yada aktif hareket ortak özellik olmazken hareket tüm canlılarda görülen ortak özelliktir deriz

.

   <Büyüme Gelişme                                                                                 Boşaltım>

BESLENME

BESLENME

Beslenme nedir?
Canlıların tümü beslenir mi?
Canlılar ne için beslenir?

Bu soruların cevabı;yine tüm canlılarda ortak olarak görülen beslenme konusu başlığı altında anlatılacaktır.

Canlılar enerji üretmek yani yaşamlarını sürdürebilmek için besine(glikoz,amino asit,yağ asidi,gliserol) ihtiyaç duyar.



Kimi canlılar bu besinleri kendisi üretebilirken(sentez) kimi canlı dışarıdan almak zorundadır.

Kendi besinini hücresinin içinde üretebilen(fotosentez,kemosentez) canlılara Ototrof Canlılar denir.

Ototrof Canlılar(Üreticiler):Fotosentez(ışık enerjisi ve klorofil pigmenti sayesinde besin üretme) ve kemosentez(inorganik maddelerin oksitlenmesi sonucu elde edilen kimyasal enerjiyle besin üretme) yapan canlılar ototrof olarak beslenir.
Fotosentetik canlılar;bazı bakteriler,öglena(hem ototrof hem heterotrof),algler ve bitkilerdir.Kemosentetik canlılar ise sadece bazı bakterilerdir.

NOT:Ototrof canlılar ot yiyen canlı değil kendi besinini hücresinin içinde üretebilen canlılardır:)

Heterotrof Canlılar(Tüketiciler):Fotosentez yada kemosentez yapamayan besinini dışarıdan karşılayan canlılardır.Örnek;Bazı bakteriler,bazı protistler,mantarlar,hayvanlar ve insanlar(hayvan hücresi olarak adlandırılır)

Ototrof yada heterotrof beslenme ortak özellik olarak alınmasada beslenme başlığı ortak özelliktir.Her canlı ne şekil olursa olsun beslenmek zorundadır.Çünkü beslenme olmadan solunum yani enerji eldesi de olmaz ve canlı hayatını sürdüremez.

  < Hücresel Yapı                                                                                               Solunum > 

BÜYÜME-GELİŞME

BÜYÜME-GELİŞME

Tüm canlılar solunum sonucu elde ettikleri enerjiyi kullanarak büyüyüp gelişirler.Yani alınan besinler ve bu besinlerin hücrede solunum sırasında parçalanması sonucu canlı büyür.Büyüme her canlıda aynı şekil değildir.

Bir hücreli canlılarda büyüme hacimce(yani hücresini genişleterek)gerçekleşirken,çok hücrelilerde hücre sayısının artması sonucu(mitoz bölünme) gerçekleşir.

Bu başlık altında yine tüm canlılarda ortak olan metabolizma konusunu da işlemek yerinde olacaktır.
Metabolizma:Hücrede gerçekleşen tüm yapım ve yıkım olaylarına denir.İkiye ayrılır;

a)Anabolizma(Yapım=sentez=asimilasyon=özümleme):Protein,yağ,karbonhidrat,vitamin vb. üretimine denir.Tüm dehidrasyon olayları anaboliktir.
b)Katabolizma(yıkım=disimilasyon=yadımlama):Tüm sindirim(hidroliz) ve solunum olayları birer yadımlama olayıdır.

Anabolizma > Katabolizma ise  Canlı büyür.

Anabolizma = Katabolizma ise  Büyüme durur(ergin)

Anabolizma < Katabolizma ise  Yaşlılık

Bazal Metabolizma:Bir canlının sadece yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesine yetecek kadar enerji harcaması bazal metabolizma dediğimiz en düşük metabolizma konumudur.Canlının 12 saat boyunca birşey yiyip içmeden,tam dinlenme(uyku hali gibi)konumundayken sarfettiği enerji seviyesidir.

Soğuk havalarda yüksek,sıcakta düşüktür.Ancak vücut soğukta vücudu sıcak tutmak için sıcakta ise vücudu soğuk tutmak için metabolizma hızını arttırır.Erkeklerde ve çocuklarda kadınlara göre yüksektir.Çay,kahve,alkol gibi içecekler bu hızı artırır.

Yaş,cinsiyet,vücut ağırlığı,ortam sıcaklığı,kullanılan oksijenin kalori cinsinden değeri bazal metabolizmada önemlidir.Son yenilen besinin kalori değeri bazal metabolizmada önemli değildir.

< Solunum                                                                                                 Hareket>

SOLUNUM

SOLUNUM

Tüm canlılar enerji elde etmek için(yani biz buna ATP diyoruz) solunum yapmak zorundadır.Dolayısıyla solunum ortak özelliktir.Ancak tüm canlılar aynı çeşit solunum mu yapar?
Hayır şöyleki;bazı canlılar oksijeni kullanamazlar buyüzden bu canlılar enerjilerini oksijensiz solunum ile karşılarlar.Her nekadar daha az enerji elde etselerde oksijen bu canlılara zehir etkisi yaptığı için kullanamazlar.Örnek;bazı bakteriler,bira mayası mantarı(bira mayası her iki solunum çeşidini de gerçekleştirir)

Bazı canlılar ise ihtiyacı olan enerjilerini oksijen kullanarak elde ederler.Bu canlılarada oksijenli solunum yapan canlılar denir.Örnek;Mantar,bitki,hayvan.Peki oksijenin solunumdaki görevi nedir? diye bir soru sorarsak cevabı kesinlikle yanma olmamalıdır.Çünkü,oksijenin buradaki görevi su oluşturmaktır.(Daha detaylı olarak ilerleyen konularda bahsedeceğim:))

Bu durumda SOLUNUM başlığı altında ortak özelliktir ama çeşitleri ayrı ayrı ortak özellik değildir.Yani oksijenli yada oksijensiz solunum ortak özellikmidir? sorusu HAYIR yanıtını bulacaktır.

< Beslenme                                               Büyüme Gelişme >

HÜCRESEL YAPI

HÜCRESEL YAPI

Canlıların yapısal ve işlevsel en küçük yapı birimine hücre denir.Tüm canlılar hücre veya hücrelerden oluşmuştur.
Bazı canlılar tek hücreden oluştuğu için bunlara bir hücreli canlılar denir.Örnek;Bakteriler,amip,öglena,paramesyum vb.

Bazı canlılar ise birden fazla hücrenin belirli görevler üstlenmesi sonucu biraraya gelmesi ile oluşmuştur ve bu canlılara çok hücreli canlılar denir.Örnek;mantarlar.bitkiler ve hayvanlar

Sonuçta hücresel yapı tüm canlılarda ortaktır.
                                                   


                                                                                    Beslenme >